Piccolomini, Enea Silvio Corsignano [Pienza] 1405 - Ancona 1464, egloga, egloga egl. egloga (A. Van Heck, 1994)

¹ Rupibus in nostris que te fortuna coegit
Solus ut ignotis ualeas te credere siluis?
Te ne, Vegi, agnosco? Ni me tua fallit imago,
Ipsum te uidi dumosa in rupe canentem
5Tum, potum pastos agerem dum ad flumina tauros;
Nanque et oues iuxta memini pinusque secutas,
Cum me forte tuos iussisti ediscere uersus.
² O Silui, hac etiam gratum quod te alloquor hora
Et quod me nosti; ueniet nec gratior usquam
10Alter in occursum; nam me tua fistula mestum
Solari et poterit longos abolere dolores.
Nanque ego per siluas et per deserta ferarum
Errabundus agor, nostri si forsitan ulla
Cesaris occurrant uestigia, quando secutum
15His illum accepi rigidas in montibus ursas.
³ Falleris. Hac ipsa nunquam regione moratur
Cesar, et, ignaro si qucquam credis amico,
Collibus his frustra nemorum sub nocte iacebis.
Sed que tanta sui tenuit te causa uidendi?
⁴ 20Si nescis: semper pastoribus ille faudendum
Duxit, et agrestes prospexit honore poetas.
Ipse meam forsan (quamuis sit rustica) musam
Audiet atque, meis dederit si pascua capris,
Mille suas referam prestanti carmine laudes.
25Sed nunc in uiridis que scripsi carmina fagi
Corticibus noster cupiebam cesar haberet.
Uerum incerta sequor uestigia; montibus illum
Omnibus exquiro siluasque reuertor ad omnes,
Si mihi uel tellus daret hunc ex omnibus una.
30Sed qud agam? Tu me pastorem dirige, de te
Si bene quid merui: uituli dum sepe rogares
Ostendi furem, qui sub spineta latebat.
⁵ Quid facias, mecum noctem ni duxeris unam?
Quo ducas pecudes, cupidas quoque graminis agnas,
35Quas uia saxosis confecit uallibus? Et nox
Iam ruit etherei de uertice missa balini;
Omnia uillarum superat iam culmin fumus;
Uxores fessis reparant alimenta bubulcis.
Fronde sub hac igitur somnum captabis opaca
40Propter aque riuum. Sed nos dum somnus habebit
Picula seruabit teneros cum matribus edos.
At prius ex orto sumetur cenula nostro
Et que iam longo pendere sub arbore poma
Tempore sum passus, nunc ipsa legemus ouantes
45Hospitibus seruata diu. Nec copia desit
Lactis. Adhuc plene pressabimus ubera capre.
Crastina cumque dies hortalisque ipse rubebit
Hic sublimis apex, somno surgemus et ere
Proxima conducta superabimus equora cimba
50Illuc, e medio tumulus quo surgit aquarum.
Ad dominum uenies domino gratissimus hospes,
Si cantare uenis et respondere paratus.
Nanque ego carminibus quid possit uterque canoris
Experiar, uersu quamuis superandus amici.
55Tunc, ut amare tuam dignabitur ille cicutam,
Protinus incipies pastorum primus haberi.
Fortunate puer! Tum cesaris ora uidebis.
Huius enim maior (quem nosti) Pollio frater
Principis assidua sequitur uestigia cura
60Siue domi fuerit ciuilia iura daturus
Bellorumque modos ducibus dicturus habendos
Siue acres uenetur apros seu rura pererret
Cesar: adest semper qui Pollio consulat auri.
Hec ego, lacte domum plenam dum ferre solebam
65Mulctram, inter pueros memini dixisse Menalcam.
Quanto igitur poterit dominus te tollere honore!
Inuidus Italia uictus concedet Amintas.
⁶ Muse, noster amor, quarum me lacte fouendum
Prima dies habuit, surgentem ornate poetam.
70Ecce feror; magnis me uectat honoribus etas
Proxima, Coruino rumpantur ut ilia Tusco.
Spargite nunc ederas, summittite fontibus umbras,
Siluius ut nostras possit contingere baccas.
Hic decus omne meum, uestri solamen alumni.
75Cui modo que meritis reddemus premia tantis?
Bina tibi, Silui, (quod possum) pocula dono.
Accipe, quis torno facilem superaddidit Eglen
Alchimedon magno nectentem uincla Sileno.
At domino quicunque meis ab ouilibus edi
80Prouenient magno mittentur honore quotannis,
Et pinguis uitulus, quem non pudet ubera mtris
Ducere, qui nullo uexabit robora cornu,
Cesar ut ille sui cognoscat carmina uatis.
Sed ueniam quocunque mones, quocunque iubebis.
85Interea medio que surgit gurgite moles?
Dic age quo prono descendant remige lembi,
Siquid habes dignum dictu dignumque relatu
Quodque domi possim solita cantare cicuta.
⁷ Non inuisa petis. Ueteri si credimus euo,
90Hec loca letifero quondam serpente teneri
Collibus affirmant, qui plurimus heserat istis,
Principio rerum, multis labentibus annis.
Tunc et oues nulle circum nulleque capelle
Pinguia nec magni tondebant pasqua tauri.
95Nulla domus fuerat, nullus quoque pastor et agri
Nullus arator erat, nullum uineta ligonem
Passa fuere: malum compleuerat omnia uirus.
Tunc, ut erat uita sanctissimus, aduenit hospes
Iulius, ingenio uiuax, qui fluctibus unus
100Preciperet, magnis qui tempestatibus, et qui
Cogeret imperio cunctos hominesque ferasque.
Greculus hic primum ualli cum proximus esset,
Huc illuc uoluens oculos plena omnia uidit
Anguibus atque lacu multas capita alta ferentes
105Bestiolas. Paruo stetit et post tempore dixit
Extenditque manum: "immedicatis morsibus ite,
Ite procul celeres nostris e finibus, angues."
Nec mora sublatis abierunt passibus illi,
Ac uelut admonitus iussu monituque deorum
110Siquis adest, nulli nocuit nullumque momordit.
Ille deo fidens et captus amore locorum
Credit se magnis his fluctibus et pede sicco
Ingreditur nulla corpus subeunte biremi;
Sub pedibus tunica ceu uectus nauibus ibat
115Atque locum tenuit, quo cernitur insula, saxum
Hoc fuit et nudum pulso sepente relictum.
Ille senex fessus multisque laboribus actus
"Hic moriemur" ait "sedemque hanc ossibus unam
Eligimus nostris; hic ultima conditur edes."
120Inde domum struxit diuini numinis, in qua
Plurimus accensa consurgit lampade fumus
Et sua perpetuo celebrat diuina sacerdos.
Mille deo uatem, que nunc altaria fumant,
Erexisse ferunt fugientem grecula regna
125Urbibus Italie in nostris centumque sacrasse
Templa Ioui magno; sed cum se transtulit ad nos
(Res est nota) senex populis comitantibus ibat,
Has quorum eternum terras tenuere minores.
Illic ergo diem clausit, quando omnia uidit
130Structa locis, animamque deo, sed corpora templo
Commisit, quo quisque malis uexatus ab umbris
Pastorum refugit et mentem liberat egram.
Nanque bibit patera uinum, cum qua ille bibebat,
Que lapide ingenuo splendet, dextramque bacillo
135Porrigit, ille senex quo se firmare solebat.
Edificata suis tunc est cultoribus Orta,
Piscibus ac pomis et pulchra diues oliua.
Que contra medio uallis respondet Apella est,
Mella fauo et dulces que sumit uitibus uuas.
140Triginta ueteri pulchras regit ordine uillas
Insula cui seruit, cui munera lactis et edos
Mittimus et ruris dominum pecorisque uocamus.
Ad quem cum uenies, diuum uidisse putabis.
Hec satis ut stipule committere possis acute
145Et tua que possit cantare sub arbore Clio.
⁸ O ego nocturna uidear tibi tetrior umbra,
Horridiorque urso, calcata uilior herba,
Si non ista dies toto mihi longior anno est.
Excrucior iam nosse uirum templumque uidere
150Sacratumque senis corpus pateramque bacillumque
Et domino seruire tuo tecumque uicissim
Has inter siluas uersus dictare canoros.
Quales tum laudes et qualia nomina nostro
Attribuam domino! Quanta mihi Pollio cera
155Impressus, quanta resonabit cortice fagi!
Uictor ut in turma gladio donatur et auro
Eacide similis duris assuetus in armis
Sole sub ardenti media cantabitur umbra.
Sed uos, o lauri, uos antiquissima quercus
160Robora, que nostri referetis cesaris acta,
Unde sit acceptus nostris maioribus anguis
Uictrices semper ducturus in arma cohortes,
Regibus accepta dicetis lilia Gallis,
Qua uirtute Iouis nostro se inxerit ales
165Serpenti, et quanta confecit prelia laude:
Omnia dicetis ueterum uestigia, lauri.
Parte alia pulchro resonabit carmine pinus
Queque triumpharint uictricia signa Philippi,
Pugnatum quotiens fuerit terraque marique
170Fortiter, et capte scribentur classis honores.
Denique qua uenetos affecit clade marinos
Et florentinas acies et signa subacta
Dicetis, corili, dicetis carmine nobis.
Omnia uenturi cantabit fata cupressus
175Temporis, et magna tuerit que uoce quieto
Musa mihi et somnis uecto super auia Cyrre,
Adstarent dum nimphe omnes, audiret Apollo,
Populus expediet; nam que mihi dicta futura
Secula? Que nobis surget uiuentibus etas?
180Regnabit diuus confectis ordine bellis
Cesar et aurato reuirebunt omnia seclo;
Nanque redit mundo Saturni certior heres.
O nobis liceat tunc omnia scribere facta
Cesaris et magnis implere theatra coturnis.
185Carmina diuini faciemus proxima Phebi
Uersibus atque Linum superantia et Orphea magnum.
Sed quid nunc agimus? In me mora non erit et si
Nocte uelis media dominum properemus ad ipsum,
Dum clause seruantur oues et ouilibus agni,
190Clausa nec ipsa lupum trepidant armenta malignum.
⁹ Hoc erat extremum, quod de te exculpere uellem,
Diue poeta; alios tamen expectabimus ortus
Luciferi; tota prius hec te nocte tenebo.
Hunc tumulum supera, placido succedimus antro.