dedicatio ad librum
Care liber, magnum qui iam volitare per orbemNotus et argutis auribus esse cupis,
Qui cupis Arctoi tectis succedere regis,
Numinis et propius ora videre mei,
5Qualiscunque mihi multo vigilate labore,
I, felix genio candidiore liber,
Neu blatta informi laedat rubigine, neve
Tempus edax noceat, neu mala lingua tibi.
Sic faveant Musae et studiis servata nepotum,
10Quae canis, haec olim saecla futura legant.
Quantus et Alcides et quantus nomine Achilles,
Matthias hominum pervolet ora meus,
Matthias, Romanus honos, cui vertice sacro
Pierias laurus bellica fert hederas.
Iliacas alii flammas Thebanaque fratrum
Arma et Iasoniis insignem heroibus Argo,
Astrorum cursus et Ditis inania regna
Fictaque Pierio referant miracula cantu,
5Nos propriis spectanda oculis, nos inclyta dextrae
Facta tuae canimus, quibus aurea sidera vivus
Tangis et aetherias fama petis arduus arces.
Sed sine te nunquam tenues ad carmina tanto
Subsistant vires oneri. Tu numine toto
10Dexter ades, da Maeoniam tua facta canenti,
Matthia Corvine, chelyn. Si Delphica parent
Templa tibi sentitque frequens tua nomina Cirrha,
Si Musae, si Phoebus amant, hoc tempore solus
Carminibus si digna facis, quae nulla vetustas
15Deleat annorumque gravi situs obruat aevo,
Quanquam absens tanto rerum splendore tuarum
Excitor, assensu laudum procul omnia plaudunt
Fortunae momenta tuae, neque clarius axe
Lumen ab Arctoo micuit, sonat omnis ubique
20Nomine terra tuo et famam vaga gloria caelo
Terminat immensumque ingens accedit Olympum.
Non haec ingenio complecti aut versibus optem
Posse meis, cupido non si torrentia vati
Pieridum sint ora novem, sit aenea lingua.
25Litoreas aliquis citius numerabit harenas
Parvaque per densum volitantia corpora mundum
Et tenues per inane globos, quam singula versu
Expediam. Potui satius tacuisse, furentem
Ni dulcis raptaret amor, qui frena pudoris
30Rumpit et immenso cogit decurrere campo,
Conveniunt omnes quando, tua cura, poetae
Certatimque novas contendunt scribere laudes.
Nec bene Romano de nomine Musa meretur,
Quae tua facia silet. Regum tu maximus ille es
35Et maris et terrae domitor, tua fulmina passim
Horret Hyperboreae regio Maeotica brumae.
Te duce tuta fides, tibi relligiosa parentum
Debetur pietas, in te fiducia duris
Militibus sita, Threicii fera munera Martis
40Te penes, in te anceps belli fortuna recumbit.
Tu vallum Italiae, Romana palatia, servas,
Impia tu gentis contundis monstra profanae
Bisaltamque Scythamque ferum, tu Norica vincis
Arma et bellacem non uno Marte Bohemum.
45Tu mores hominum domitas et iura per urbes
Restituis lapsisque potens succurrere rebus
In faciem antiqui mutas mala tempora cultus.
Verum ego non hydrae magis indelebile collum
Fecundumque iecur Tityi consumere posse
50Desperem aut Ixionios firmare rotatus,
Quandoquidem primo tantarum in limine laudum
Hinc decus, hinc rerum incertam fert copia mentem.
Ac veluti rubrae dubitat rimator harenae,
Quam prius e variis gemmam legat (ardet iaspis,.
55Lucet onyx, viridi radiat fulgore smaragdus),
In partes dubium varias et singula circum
Illum agit, haerentem spectandi immensa voluptas.
Nam quid principio referam, unde exordia sumam?
Maiorumne prius repetens exempla tuorum
60Messalas atavos memorem stirpemque togatam,
Unde tuum magnis genus est auctoribus ortum?
An patris Hunniadae tot bella exhausta tot annos
Persequar, ut saevos totiens disiecerit hostes,
Fuderit ut dirum Taurini ad moenia Turcam?
65(Nunc Albam, appellant, albent quando ossibus arva
Bistoniis galeaeque micant effossaque pila
Et madidae humano pinguescunt sanguine glebae).
Sed genuisse tamen Matthiam gloria maior,
Quam variis septem bellis domuisse trionem
70Et tetigisse altum vicina fronte Bootem.
Romuleae decus, Hunniade, memorabile gentis,
Quo duce Pannonium pulsavit sidera nomen,
Non ulla pro laude, pater, nullisque triumphis
Plus tibi res Italae debent, quam pignore tanto,
75Fulmina quod belli populo rediviva Latino
Et tanta eversis peperisti commoda rebus.
Tu nato concede tuo, quantumque priores
Vicisti, tantum vinci patiaris ab illo.
Non secus Aeacidem proles Pellaea Philippum
80Fortior et bello Peleum superavit Achilles;
Sic vinci Anchises nato gavisus et Aegeus
Magnanimum laeto miratus Thesea vultu.
Atque equidem nasci Romano semine multum est,
Matthia armipotens, auctorum fortibus actis.
85Et genus et famam renovare et fata suorum;
Scilicet ante alios cursu Neptunius auras
Altius efflat equus virtusque immissa propagat
Indole diffusas cognata in pectora vires.
In te crevit honos rerum successibus auctus
90Et nova maiorum virtus tua nomen obumbrat
Sola bonis contenta suis nihil indiga patrum.
Te vario casti venturum carmine vates,
Te cecinit multo quondam pius ore sacerdos
Quique avium cantus quique ardua sidera norunt
95Aut qui divinum spirant sub pectore numen.
Tum caelum sua signa dedit Phoebeaque lucem
Natalem praedixit avis, cum decidit aethra
Annulus in gremium matris delapsus Elisae.
Ipsa sub umbrosa fatorum nescia quercu
100Carpebat placidam seclusa in valle quietem.
Huic puer in somnis, utero quem languida pleno
Gestabat, subito fetae circum ubera visus
Ludere et infantis facto velut agmine in ora
Plurima praecipiti labentia flumina cursu
105Pectore sub magno dictu mirabile condi,
Cum subito geminam, digitis quae lapsa iacenti
Errabat, rostro praepes libravit acuto
Inque sinum celsa demisit ab arbore corvus
Et leviter molli distrinxit lumina penna
110Excidit extemplo somnus, tum laeta salutans.
Augurium verbis supplex his diva precatur:
"Corve sacer, longa superis gratissime vita,
Seu tu sponte venis nostri praesagus honoris,
Seu pater altitonans caelo te misit ab alto,
115Adsis et tanto fortunes omine natum.
Tu gentilis honor, cognomen nobile nostri
Tu generis, te nostra ferent insignia semper
Parque aquilis toto venies victricibus orbe.
At tu, rex superum, primiis cui pugnat ab annis
120Hunniades, cui sese ultro devovit et omnem
Progeniem, quando eveniunt sine numine nunquam
Ista, tuo carum felici lumine fetum
Aspice et auspiciis insomnia laeta secundis,
Ut, quot ab innumeris manabant fontibus amnes,
125Tot sint regna meo late parentia nato,
Undique caeruleis circundata regna fluentis".
Haec ait et tacitis veneratur, numina votis,
Pannonius quo more senex aut Dalmata suevit,
Qui desiderio caeli terraque marique
130Longum iter emensus tandem pervenit ad arces,
Maxima Roma, tuas et flexo poplite supplex
Ardua clavigeri succedit limina Petri;
Ipse pius tremulis titubantia murmura labris
Integrat, ipse preces et cana fronte peractis
135Concretam votis exemit pectore labem.
Non aliter caelum divosque precatur Elisa.
At pater omnipotens melioris conditor aevi
Proxima maturi repetens iam tempora partus
Atque animum castae precibus commotus Elisae
140His incorruptam compellans vocibus ultro
Affatur Mariam, quanquam facta impia cogunt:
"O mater, diro poenas de sanguine sumam
Immittamque globos flammarum in viscera terrae
Et genus humanum deleto semine perdam.
145Iam pudet in nostras armari numina vires,
Quae superis depulsa, polis damnavimus Orco.
En rursus fera bella cient rursusque gigantes.
Monstraque de superis audent decernere regnis.
Pars quota terrarum restat mihi? Possidet orbem
150Turca ferox Eurumque premit Magmedus et Austrum,
Nec patriam tantum Solymam nec Achaica tantum
Regna, sed Illyricum tenet Epirumque superbus.
Angusto vix tuta freto Roma inclyta, divum,
Roma, locus, Roma, imperii pulcherrima sedes.
155Quid memorem infandis tot diruta templa ruinis,
Dedecus in nostrum versum fasque omne nefasque
Pollutamque fidem et temeratas caedibus aras?
An frustra ignifera torquemus fulmina dextra
Miscemusque cavis horrenda tonitrua nimbis?
160Me tamen Hunniadae pietas movet actaque bello
Fortia et effusus nostro pro nomine sanguis.
Sed, quoniam emeritum iam pridem sede locare
Siderea certum est et iam nune filius illi
Nascitur, hunc rebus bellantem imponere, fessis,
165Hoc saevos ductore paro compescere Turcas.
Ergo age tu, Lucina parens, tu, maxima Iuno,
Da faciles matri partus natumque rubentem
Excipe, cumque suo vocem formaverit ore,
Fac, Turcas puer ille meas se iuret ad aras
170Igne secuturum et ferro terraque marique.
Postquam alacres magnis vires firmaverit ausis,
Is premat immanes invicto milite gentes
Aureaque Arctois componat saecula terris".
Haec ubi dicta, polus tremuit, tremuere cavernae
175Tellurisque cavae et sonitum maria alta dedere.
Palluit anguiferis impexus crinibus ora
Territus atque imo latuit Magmedus Averno,
Ceu latet intonso pavidus sub gramine serpens,
Vicina apparet quotiens Iovis armiger aethra;
180Dulcibus is praedam natis rimatur et acres,
Dat penna stridente sonos super aera raptus,
Ille anceps glacie torpet latebrasque propinquas
Intrat et optatae tumulo sese abdit harenae.
Interea carae nullo languore parentis
185Continuo in dias ope numinis editus auras
Ipse puer strictos primis vagitibus enses
Complesti, in patriis repsisti parvulus armis,
Militis exceptus manibus plausuque faventum
Othrysium tenero spirabas pectore Martem,
190Qualis ubi in cunis genitus Iove mollibus infans
Elisit geminos manibus Tirynthius angues:
At tibi nascenti fortuna innoxia plausit
Permulsitque manu blandum Rhamnusia pectus.
Affuit Aeneadum genitrix, formosa Dione,
195Gradivusque parens atque urbis Romulus auctor
"Exoriare", inquit, "nostro de sanguine tandem,
Magne nepos, patriae decus et tutela ruentis!
Quanta tibi placidi favet indulgentia caeli,
Qualibus aegoceros radiis, quo lumine Mavors
200Prospicit et quanto rutilus Iove fulgurat aether!
Ingens Aetnaeis stridet fornacibus ensis,
Ingentem Siculi formant thoraca Cyclopes;
En tibi iam rupes Vulcania tota remugit.
Incipe, dive puer, tenero vibrare lacerto
205Tela virum. Iam nunc animos ostendis avitos,
Quippe his Scipiades oculis, hoc parvulus ore
Caesar erat, sic Corvinus mihi riserat olim.
Aspice iam, nostri quantum stat roboris instar
Fronte tibi et patrios effingis imagine vultus,
210Qualis eris, cum maestus Arabs, cum territus Indus
Cernet adhuc superesse mea de gente nepotem,
Ausit qui domitis totiens iuga ponere Dacis!
Perge modo, non, haec equidem te oracula fallent,
O spes Ausonidum et Romani nominis heres!
215Dixerat. Ipsa fovens gremio Tritonia Pallas
Hastam insertabat dextrae et Phorcynida laevae
Et parvo auratum capiti diadema locabat.
Ter lauro cinxere comam, ter blanda dedere
Oscula, ter laetae cecinerunt omina Parcae.
220Vix fari poteras, brevibus cum longa lacertis,
Tela dari torvus patre exultante petebas
Assuetus clangore tubae atque hinnitibus ipsis
Laetari et flammis galeae arridere coruscae.
At non armorum sonitum pugnaeve fragorem
225Consertae horrebas, gemitus vocesque cadentum
Auribus intrepidis tormentaque pectore suetus
Audire impavido, cum saxea fulminis instar
It pila flammiferi sonitusque imitatur Olympi.
Non amnis tumidi murmur spumantiaque undis
230Aequora, non rapidis terrebant flamina ventis.
Sic in Chaoniis generosae vividus arvis
Pullus equae visoque truci venaticus apro
Indolis ante annos catulus dat signa Molossae.
Post, ubi paulatim crevit robustior aetas
235Atque metus expers adolevit corpore virtus,
Non tergo, sed fronte vago notissimus hosti
Iam volucres solitus cursu praevertere cervos,
Flammea vel celeris saltu vestigia dammae
Telaque nunc arcu, nunc saxa emittere funda,
240Aerea sulphureis tormenta incendere taedis
Murorumque frequens lapsam ingeminare ruinam.
Ac velut Hesperium Poenus cum presserat orbem
Hannibal aeriasque furens animosa per Alpes
Et Pyrenaeos raptaverat agmina saltus,
245O, quotiens ausus vastos umbone molares
Pellere, centenis quotiens occurrere telis,
Intactas super ire nives fluviosque minaces
Et tumidum audaci pelagus tranare natatu!
Cum trepidum genitor castris educeret agmen,
250Ipse auctor pugnae stabas et terga daturis
Firmabas dubium rerum discrimine pectus,
Cumque per insidias a tergo invaderet hostis
Et furtim missas tremeret procul Alba phalanges,
Vertebas strictis pavidas mucronibus alas.
255Ceu, ferus Aeneadas premeret dum Nervius acres,
Iulius emicuit raptaque a milite parma
Restituit fusos media inter signa maniplos.
Et, quod defixum est Othomanni regis in ore,
Vulnere quo turbatae acies, tua dextera telum
260Torserat; auspicio parta est victoria tanto.
Inde chorus divum caelique exercitus omnis
Pro te bella manu telis infesta ciebant;
Ipse pater superum, summo tibi Christus Olympo
Propugnator erat. Iam tum pia numina voces
265Audivere tuas et votis annuit aether.
Ille Pharaonias summersit fluctibus alas,
Ille et legifero Mosae deus affluit undas
Disiiciens mediumque viam patefecit in aequor.
Nimirum Macedum populi atque Alemannia pugnax
270Adventu tremuere tuo responsaque divum
Bosporus et Scythicis Hypanis procul horruit undis.
Interea Hunniaden referentem signa cruentis
Turcarum spoliis, ne quid mortalibus ultra
Viribus auderet maius, revocare parabat
275Iuppiter et vacuo terrae decus addere caelo.
Isque, ubi labentes artus et frigida membra
Sensit anhelantemque anima fugiente iuventam,
Sic fatur moriens dictisque ita pectora firmat:
"Nate mihi vita semper iucundior ipsa,
280Flos regum, nate, Ausonidum lumenque future,
Accipe et haec memori praecepta in pectore fige.
Nam, te qui supra est annis et vertice toto,
Fratrem fata mihi comitem dant mortis acerbae.
Iam propior mors atra ruit. Quid lactea colla,
285Quid flavos calido conspersos sanguine crines
Commemorem? Heu, tenero, sanguis meus, occidis aevo,
Proiicis et truncum ferro ceu victima corpus!
O dolor, o lachrymae, dulcis Ladelae, tuorum!
Tu, cui felices ostendunt numina cursus,
290Qui patriam nomenque feres ad sidera nostrum,
Utere sorte tua, nec foedi carceris horror
Terreat aut duri imperium crudele tyranni.
Inveniet fortuna viam victorque redibis
Quadriiugo insignis subiecta per oppida curru,
295Cum te Pannoniae regem, te Moesia et alte
Noricus Illyricis mundus venerabitur oris
Successuque ferens sese laetabitur omnis
Armipotens Europa tuo et caput efferet astris.
Amplum, nate, tibi regnum famamque relinquo,
300Duratum castris Hunnum assuetumque periclis,
Qui nulli inferior genti pietate vel armis
Quique tuis nunquam desit conatibus audax.
Aude omnes tentare vias hoc milite et omnes
His belli contemne minas, puer inclyte, dextris.
305Debellanda manu variarum horrenda ferarum
Monstra tibi et multae diversis finibus urbes;
Augendum bello decus et sudore paranda
Gloria, nam magnos fortunant fata labores.
Ergo nec somno indecori, nec tempora segni
310Perde situ et patrem duris imitare sub armis.
Incumbent alii Sarrano mollius ostro,
Argutas tenui ducent de gutture voces,
Pulsabunt citharam melius saltuque choreas
Intexent agili et convivia lauta parabunt,
315Tu bellare frequens et vincere, nate, memento;
Hoc tibi erit studium regnique extendere fines,
Exercere fidem et contingere sidera factis.
Ingredere et tantos iam nunc ordire labores!"
Iam nova pertentant moribundum gaudia pectus.
320Haec memorans dulci genitor dedit oscula nato
Et simul astrigeris conscendit in aethera bigis,
Aelius ut Solyma vates levis excitus aura
Egit sidereo candentes igne quadrigas,
Obstupuit mediis agitantem in nubibus axem
325Sublatumque polo nequiquam exclamat Elyses:
"Quo ruis et dulcem linquis crudelis amicum?"
Sic pater Hunniades caelo sese intulit alto.
Tum diva immenso regnum paritura labore
Matthiae Fortuna suo fratrem impulit acrem
330Ulcisci patrium ferro decus hoste perempto.
Ipsius ante oculos Agelai regis et ora
Ense virum necat indomitum patrique parentat
Audax Hunniadae natus nec iura nec arma
Regalemve manum veritus fascesve tremendos,
335Sumeret ut meritas hostili a sanguine poenas.
At rex Pannonia tremuit Germanus in aula
Insontemque dolis iuvenem et nil tale verentem
Occupat ac multo foedatum vulnere saevus
Imperat intonsa caput a cervice revelli.
340Heu pietas! Haeret vinctis post terga lacertis
Infelix puer et crudelia fata moratur.
Terque quaterque ferus nequiquam fortia lictor
Colla ferit crebrisque addit super ictibus ictus,
Purpureo niveos humeros dum caesa cruore
345Infecit cervix et pulchros abluit artus.
Non lachrymas pueri, non plebs patriusve senatus
Continuit tristesque necem flevere catervae.
Turpavit senior squalentes pulvere canos
Danubius, gemuere alto sub gurgite nymphae
350Et Riphaea iuga et Boreae glacie obsita tellus.
Sed non ille diu casu laetatus acerbo est.
Dum nova regifico celebrat connubia luxu,
Interit inter vina miser libata dapesque
Laetaque lugubri turbat convivia planctu.
355Nil adeo certi miseris mortalibus usquam est.
Tu, velut alterna Pollucis morte redemptus
Castor Amyclaeum stellis ostendit honorem
Et certam nautis tranquilla luce salutem,
Talis ades regno everso patriaeque ruenti,
360Cum primum lapsas miles tibi victor habenas
Et regni vaga frena dedit cervicibus ipsis
In solium regale ferens fractisque catenis
Tradidit Arctoae late moderamina gentis.
Principio infensas acies populosque rebelles
365Impia non grati periuri militis ultus
Sub iuga depresso misisti regia collo.
Necdum etiam primo vestibat flore nitentes
Barba genas, cum laeta tuos victoria currus
Circumit et virides substravit gloria lauros.
370Prima triumphales fronti concessit honores
Seditio pacata tuae, prima impulit armis
Discordes late gentes frenare severis.
Nec mora. Sidonio longe spectabilis ostro
Sacra facis sacrasque deum veneraris ad aras,
375Vocalem veluti fama est Davida tonantem
Placavisse deum, teneri fundamina, regni
Dum iacit et puram sacris fert curribus arcam.
Macte animis et care tuis caelestibus heres,
Qui sancta imperii pietate exordia firmas!
380Non vires, non arma magis legumve potestas
Relligione valent; mundum terrore subactum
Haec regit, haec saevas moderatur numine gentes.
Protinus hostilem ductor capis acer Iazam
Invictumque doces vinci certamine Turcam
385Ac prius indomitum fugientia vertere cogis
Terga ducem; nec te belli vis ulla nec ullus
Impetus avertit dura obsidione prementem
Moenia, disiectis donec patefacta ruinis
Intrasti curru victor sublimis ovanti
390Et magnam infandis rapuisti ex hostibus urbem.
Sed, dum persequeris victricis praemia pugnae
Ultoresque trahis iurata ad proelia divos,
Dira superstitio patrias invaserat urbes.
Hussius huic auctor quondam; nec templa nec aras
395Erexit superis et, quae constructa manebant,
Diruit impius, infelix ac peste cruenta
Tristia periurae maculavit moenia Pragae
Multaque de superis demens infanda canebat.
Hinc ortae monstris facies bacchataque passim
400Prodigia Herculeis non contemnenda lacertis
Tisiphones atrae stimulis accensa fremebant.
Nec contenta suis iam pridem finibus ingens
Belua Pannonias spiris involverat ambas;
Mille manus illi fuerant et cornua mille
405Et totidem intortis armabat colla colubris,
Cum procul obsessas regni circunspicis arces
Tartareae labis tabo sic protinus orsus:
"Quid Thracum sequar indomitas Arabumque phalanges,
Quos terra et vastis dirimit mare fluctibus altum?
410Monstra domi vincenda mihi maiora supersunt,
Intestina mei populatur viscera regni
Sacra lues propiusque nocens in limine labes.
Indigetes divi, patriae tutamina nostrae,
Et tu, sanctorum columen, Stephane inclyte, regum,
415Si me cana fides pietasque illaesa ciere
Bella iubet mediisque artus opponere telis,
Nunc precor, o superi, sinite hac me sternere dextra
Prodigium diroque manus foedare cruore!
Nunc sinite his terris sceleratam avertere pestem!"
420His dictis monstrum patria vi perdere adorsus
Non clava accinctus, non in certamina pelle
Venisti; rigido pugnatum est undique ferro,
Undique commissae cumulatos stragis acervos
Cernere erat. Tepidas Oderae cruor inficit undas
425Involvitque ruens labentia corpora vertex.
Pars flammis ambusta sonant piceoque crematur
Igne lues, nigris lucent incendia bustis
Et sparsos rapiunt cineres in nubibus Euri.
Ergo vieta tuis portenta Bohemica telis
430Tempora victrici flaventia fronde coronant
Praeceduntque duces onerati colla catenis
Atque sacerdotes coetu comitantur honoro
Florentes visentem urbis et vota sacrantem.
Aurea caesaries humeris volitabat eburnis
435Laetaque purpurea flagrabant ora iuventa.
Qualis ubi auricomos eduxit Lucifer ignes,
Vere novo roseus rutilo sol enitet astro,
Sic formae splendore nites clarisque verendae
Virtutis bellique notis, o nobile Martis
440Numen adoratum, o terris decus omnibus ingens.
Iura manu pacemque geris viridesque triumphos
Et scelerum ultores educis in agmina divos.
Imperium tibi grande comes, tibi regna laborque
Clarus et insignes generoso vulnere mortes.
445Bello iura Gethis, bello data iura Britannis,
Parta quies populis et vita gloria maior.
Adde tot erectas urbes positosque colonos,
Tot pacata fero late loca vasta latrone
Aequoraque invectas quondam per inhospita merces.
450An memorem iunctas diverso a litore gentis,
An notas rerum causas sedesque locorum
Et mores hominum et variae commercia linguae?
Hoc caelo Alciden victoque oriente Lyaeum
Extulit, hoc Persas, Poenos Gallumque potentem
455Romanosque tuos et te, fortissime princeps,
Qui nunc extremis Europae victor in oris
Immanem avertis Tyrrhenis urbibus hostem.
Salve, certa salus rerum, pater inclyte Mavors,
Certa virum! Tibi nunc aeternae laudis honorem
460Invictumque cano Romano carmine regem.
Quod si nascentis vixdum Cortesia Musae
Orsa iuvent dicique meo dignabere versu,
Matthia, incipiam rursum et primordia laudum
Exequar, exemptus vulgo doctasque per auris
465Ipse virum longos vivax volitabis in annos.
Nox caelum interea nigris involverat alis
Et placido miles laxabat corpora somno
Strataque per terras animalia fessa iacebant.
Rex vigiles animo curas casusque futuros
470Et rerum ingentem volvebat pectore molem,
Extemplo Latiis iuvenis cui fulgidus armis
Visus adesse procul Martemque accendere dictis:
"Care nepos, potes hoc tardare ingentia cursu
Fataque fortunamque, tibi quae tradita, custos?
475Imperio superum magnis accingere rebus.
Pugnandum meliore deo servandaque rursum
Roma tibi et generi rursum data gloria nostro.
Aspice me, tanti qui sum cognominis auctor,
Cui quondam galea corvus consedit in ista.
480(Corvigerumque alte quatiens caput) Eia, age, segnem
Rumpe moram et tantis, sanguis meus, utere fatis!"
Haec fatus cristis fulgentibus exuit arma
Telaque, terribilem nodis ac viribus hastam
Insignemque ensem atque iterum sic ore profatur:
485"Accipe digna tuis tandem virtutibus arma,
Quae tibi tam multos olim servata per annos:
Haec Cytherea suo quondam dedit aurea nato,
Haec soliti gestare patres, his fortiter usi
Dum stetit imperium, sed, postquam a culmine lapsa
490Roma ruit passimque omnem distracta per orbem est,
Occului mecum Elysiis arma inclyta campis.
At modo Sicaniis iterum Vulcanus in antris
Firmavit crassumque oris super addidit aurum.
Haec tibi do, generis lux o clarissima nostri,
495Ne dubites acres in proelia poscere Turcas.
Indue et Ausoniam factis fer ad aethera famam!"
Talia narrabat, croceo cum flava serenum
Ore ferens Aurora diem pulsabat Olympum.
Sensit et ambrosio respersum rore nepotem
500Deserit et caecae nocti se immiscuit heros.
Matthias monitis et tanto munere laetus
Singula miratur rutilis radiantia flammis
Et galeam et clypei longe venerabile textum.
Nunc illustre caput vestit, nunc bracchia, latos
505Nunc humeros aptatque altis accommoda membris
Et solito magis armorum fremit excitus oestro.
Qualis ubi Etruscis Volaterrae in finibus urbis
Aetnaeo par flamma iugo de rupe cavata
Exilit, aspirant Boreas si forte Notusque,
510Sulphureos tum terra vomens eructat acervos
Acrius ignescuntque magis per nubila flammae
Sibilaque ingeminant latrantibus effera saxis.
Ex illo assiduis vitam traducere castris,
Matthia, et duris statuisti incumbere rebus.
515Arma cibos, dant arma toros placidumque soporem
Instratus clypeo nudoque in caespite carpis.
Contemptamne sitim referam somnumque famemque,
Concretas sudore comas spretosque calores
Ac rapidos longis superatos solibus aestus
520Frigoraque Arctois devicta rigentia brumis?
Mollities alios turpique ignavia luxu
Lenta iuvet tenerisque quies ingloria plumis,
At te artes tractare iuvat Mavortis. Anhelum
Quis melius te frenat equum? quis flectit in orbes
525Ocius? His stimulis agitari mallet Arion,
Te sessore ferox pensaret Cyllarus acrem
Castora, pensaret te Persea Pegasus ales.
Quem Bellona magis rutila tegit horrida parma?
Aegide quem tantum Pallas fulgente tuetur
530Cuive suum totiens Gradivus commodat ensem?
Quis dura invictae dextra quatit acrius hastae
Robora? Cui pectus thorax animosius ambit?
Aeneas non maior erat, non divus Achilles,
Ambo animis alacres, armis caelestibus ambo.
535Quis vaga castra locat te cautius, opprimit hostem
Durius aut cingit melius munimine vallum
Aut premit obsessas bello constantius urbes?
Quis patrio latos de more agitare per agros,
Ponere quis iunctos sciat aptius ordine currus?
540Scis tormenta hosti venturo adversa locare
Et loca fluminibus vicina et pinguibus arvis
Deligere et duplicem castris deducere fossam,
In quamcunque libet faciem componere pugnae
Agmina, sive tua placeat seu, lege priorum.
545Omnia militiae calles documenta severae,
Quin genus armorum varium et, quo quisque superbit,
Ense minax, qua vi telum, qua torqueat hastam
Pectoraque et latos quo tegmine muniat armos.
Callida Sertori et regis mens vafra Molossi
550Talis erat virtusve senis matura Camilli.
An tu Cantabricis Cimbrorum saepta maniplis
Castra perhorrescas? aut iuncto Gothus Alano
Aut coniurato si Vandalus aspera Poeno
In te bella ciant? An quisquam eludere tectis
555Laetetur te posse dolis telisque fugare?
Firmior, undisono, scopulis, quos impete frangunt
Auster et insanis nequiquam fluctibus aequor.
Obsistit bellis animus casusque futuros
Praesaga cum mente videt: Vis corporis acres
560Strenua belligera sternit virtute cohortes.
Ac velut obscura densus caligine nimbus,
Qui varias atra concepit nube procellas
Post ignes rutilos et crebra tonitrua, praeceps
In silvam per inane ruit magnoque fragore
565Frondiferas avium sedes atque alta volucrum
Culmina perpetuum geminans quatit ictibus imbrem
Et rapido tonsos prosternit turbine ramos,
Nulla equidem rarae monumenta ingentia pugnae
Egregia te clade latent: Marathonia nosti
570Bella Saguntinasque faces Cannasque Padumque
Et quanto Leucas, quanto Cathelanica tellus,
Emathii quotiens rubuerunt sanguine campi.
Ergo rudimenta et corruptae munera firmas
Militiae, ut bello teneris assuescat ab annis,
575Ut sese ad varium fingat certaminis usum
Et parere ducum dicto matura iuventus
Discat et iniussae fugiat discrimina pugnae,
Iussa eadem infestis hosti concurrere telis
Ardeat ire ferox, curvo seu tendere gyro
580Aut sit opus recto aut firmo decernere gressu
Sive urgere procul iaculis seu comminus ense
Ire, ducemque sequi legio per vulnera discat,
Sive pedes sive asper equo procedit anhelo,
Tentarit seu valle viam sive ardua montis
585Per iuga seu caecis silvarum anfractibus erret,
Annosum veluti cervi ramosa ferentem
Cornua Strymoniaeque grues super atra sequuntur
Nubila ductorem et certo procul ordine cingunt.
Tum vero assensu felix exercitus alte
590Conclamant vario: "Dubiae iam nulla timemus
Fortunae te rege mala et te extrema iubente
Aethiopum impavidi ferro penetrabimus arva.
Tecum fluctisonis capita obiectare periclis
Non pigeat, tecum diris obsistere monstris
595Et proprios piceis artus opponere flammis
Aut qua letiferas muralis machina glandes
Spargit et excussis creber sonat aere telis
Scorpius innumeraeque volant per spicula mortes"
Talia magnanimo fundebant pectore dicta
600Et, quocunque ruas, penitus te quisque ruentem
Prodigus in strictos animae comitabitur enses,
Ut tener, insuetas, iuvenis, cui pectore flammas
Ignis alit caraque animis in virgine fixis
Ille mare in medium, medios ille ibit in ignes
605Intrepidus, cum iussit amor cumque impulit aestus,
Proiiciet dulcem per mille pericula vitam
Optabitque sua dominae placuisse ruina.
Et, quoniam solers vires industria firmat,
Horrida continuis exerces corpora bellis.
610Si quando siluere tubae valloque refixo
Agmina sedatis iam captant otia rebus,
Venatum interea studiis flagrantibus itur.
Tum miles positis vibrat venabula pilis,
Tum nemorum canibus saltus atque avia lustra
615Circumit et vastis figit pecora abdita silvis
Indicitque feris alio certamine bellum.
Moenia seu vacuus pacatis urbibus intrat
Multaque belligeris edit spectacula ludis
Aut ferit ense virum vir comminus aut petit hasta
620Eminus; armorum conflictu personat aether
Vicinaeque procul silvae montesque reclamant.
Qualiter indomiti longis per compita tauri,
Quos trahit implicitos laqueis Romana iuventus,
Agmine cum toto Capitoli in vertice pugnant,
625Si iuvenem curvis elatum cornibus alte
Excutiunt ac more pilae super aethera iactant,
Tum vero arrectis animis Aeneia pubes
Incessunt magnisque implent clamoribus urbem
Tum vaga per septem responsant murmura montis.
630Praeterea valido franguntur robora nixu
Ictibus et sonipes tantis collisus utrinque
Ingemuit, fusis equites labuntur habenis
Semineces rubroque lavant fora lata cruore.
Facta virum trepidae mirantur fortia turbae
635Pectoraque invadit pavor et miserabile murmur,
Martia ceu magnis urbs quondam effusa theatris
In ferrum audaces vidit concurrere turmas,
Avertit largo maestos a sanguine vultus
Plurimaque exanimi matrona expalluit ore.
640Quisque sibi dubiis hinc te fortissimus optat
Rebus habere ducem, tecum maioraque bello
Audet et in pugnam violentius ardet Erinys
Et magis horrendo duce te Mars intonat ore.
Nam quid lecta canam generosae robora pubis?
645Quisquis Parrhasia fama celebratur ab Arcto,
Te colit et multo compulsus nomine gaudet
In partes transire tuas tuaque arma fovere.
Haud equidem, magna, desunt, qui Stentora voce,
Qui cursu Aiacem, qui viribus Hectora vincant;
650Non unus tibi Tydides, non unus Ulixes
Militat, heroas post haec veneranda vetustas
Parcius heroumque duces extollat Atridas.
Non his, Matthia, modo formidabilis armis
Militibusque venis, nec te solertia tantum
655Victorem aut duris facit experientia rebus,
Sed quod prisca fides pietasque Astraeaque virgo
In pugnas te laesa ciet. Quis iustius arma
Induit aut pacis studio mage bella capessit?
Causa deo praesente ipso stat in agmine victrix,
660Una tibi quando ante alios defenditur omnes
Relligio sequiturque ducem felicibus ausis
Conatus comitata tuos; ipsa unica bellis,
Urbibus ipsa tibi praeses tecum ipsa volentes
Signiferosque in bella trahit memoranda penates.
665Quippe aliquis superum turmas circumvolat ordo
Arma inter; fiunt ignes, flagrantia fiunt
Flumina, grandiferis ventique imbresque procellis.
Ergo numinibus fidens et nobile vasto
Munitus patriae virtutis robore pectus,
670Cuncta tuis veluti subsidant viribus arma,
Nulla oblata feri detractas proelia Martis
Et nullum pugnae vitas genus acer iniquae
Occurrisque hosti, vel inundent milite montes,
Obvia vel densis peditum seges horreat hastis.
675Ecce autem a Stygio furiarum prima barathro
Bella ferens flammasque Asiam bacchata per omnem
Threicium iuxta demissis Bosporon alis
Constitit, urbs magnis ubi curvo in litore fatis
Spartano fundata diu sese erigit; illic
680Gens effrena fero quondam cognata Gelono
Massagetae Turcaeque horrendo Marte fremebant,
Impius et Graio perfusus sanguine pectus
Arcem instaurabat domita iam victor in urbe
Magmedus, quem successu fortuna secundo
685Coeperat ignavo captum corrumpere luxu.
Hic iuvenem tristi virgo Cocytica vultu
Patris Arnurathae in faciem mutata labantem
Increpat et saevas dictis ita suscitat iras:
"Ergone, quem neque bella valent neque, nate, labores
690Invictum superare, quies atque otia frangent?
Non ita te caedes inter pugnasque cruentas
Erudii attritus galea pater. Eripe paci
Te, nate et bellis immanibus insere bella.
An tibi bellorum pretium sit vile Corinthus,
695Tunditur Euboico quaeque, inclyta marmore Chalcis
Scodraque, Dalmatiae pudor? En procul aspice, in armis
Aemulus Aeneadum quantus tibi sanguine surgat
Matthias. Huius fatis contraria nostris
Fata vides; saevo iuvenem prius opprime ferro,
700Pannoniam patrio quam firmet robore gentem.
Solus hic infirmo poterit, ni sternis, ab aevo
Fortunae promissa tuae rescindere fata.
Illius auspiciis fusum te vidit et armis
Taurinum, vidit, cuius stat fronte cicatrix,
705Vulnus. An hoc unquam vulnus patieris inultum?
Quid pater Hunniades? Quantis me affecerit olim
Cladibus et dirae memorem discrimina mortis?
Diripe iam factis lacerum crudelibus hostem
Teque simul patremque tuis ulciscere bellis
710Et satura infenso maiorum sanguine manes,
Tantarum si te ulla movent praeconia laudum".
Dixit et ardentes oculos suffusa cruore
Taenareas imo fixit dea pectore flammas
Et scelus et geminos per viscera concutit angues.
715Dein pennis invecta atris super agmina belli
Eumenis inferno signum canit improba cornu
Et victrix Erebi subito se reddidit umbris.
Illi atrox mediis rabies insueta medullis
Saevit et insano Stygius furor aestuat igni
720Aegraque letiferum sudant praecordia virus.
Tum vero laxis praeceps Othomannus habenis,
Aeolus ut caecis ventos emittit ab antris,
Agmina per terras effundit et omnia late
Arva ferox animis numeroso milite complet
725Ac, velut, obscenis Maurusia terra locustis
Cum tegitur nigroque alarum obducitur imbri,
Una agros glomerata omnes tot milia vastant
Et laetas densa populantur grandine messes,
Sic in Dalmatico consedit litore Turca.
730Haud ego crediderim iuvenum tam multa secuta
Milia Cambysem Lagea in regna furentem
Aut Xerxem Aegaeo minitantem verbera ponto.
Haec inter Scythica rex implacabilis ira
Talibus incendit ductoris pectora Lydi
735(Illum propter Halyn Baccho concepit Amazon
Mixta deo mixtumque illi dedit Ombrima nomen):
"Magnanime, antiquum divum genus, inclyte bello
Ante alios Halybacche, meis fidissime regnis,
Dum me Dalmatico nequiquam Scodra tumultu
740Infelix tenet, i, saevis tu Pannonas armis
Corvinumque impelle ducem, licet ille superbos
Iactet avos patriisque insultet viribus hostis,
Tu iuga Danubio Breucisque impone subactis.
Novi ego, quos animos ingenti pectore verses,
745Turcarum decus, imperii spes maxima nostri,
I celer et spoliis redeas ornatus opimis".
Extemplo Illyricis ductor se Lydius oris
Intulit, aut Euro Icariis cum pugnat in undis
Aut Coro similis magno cum murmure frangit
750Herculeam Calpen serpentiferumve Atlanta,
Non illum aerii montes, non alta retardant
Flumina, concedit Macedo Mysusque Triballusque
Impiger et Turco calcantur milite Carni.
Verum, ubi collatis acies Corvina furenti
755Obvia processit signis atque agmina contra
Matthias Tyrio emicuit Romanus in ostro,
Tum primum trepidare animis atque avertere vultus
Ductor Amazonius coepitque indigna suorum
Fata queri bisque in faustis assultibus amens
760Vix celeri pervectus equo sese agmine fuso
Proripuit, bis terga fugae dedit obrutus hastis.
Ut se relliquias inter collegit et omnes
Palantes trepidus toto videt aequore turmas,
Multa gemens caelumque obtestans vocibus infit:
765"Quis deus hic, Magmede pater, quae tanta tuetur
Matthiam superum facies? quid nostra relinquis
Signa? quid in primo mentem certamine turbas?
Non haec auspiciis olim sperare iubebas.
Heheu, quot periere viri, quot clara meorum
770Lumina sunt extincta ducum! Da dedecus istud
Ulcisci, pater, et dignas me sumere poenas!"
Haec fatus toto vires parat acer ab orbe
Et maiore virum vi percitus emicat ardens.
Ac, veluti primi victus certamine cursus
775Acer equus rursum cura firmatus herili
Carpit iter mediisque effert sese arduus arvis
Et palmam et raptos incassum exposcit honores,
Talis se bello Maeandrius intulit heros.
Quo, vesane, ruis fatis male fretus avitis?
780Matthia sternente cades nec mater Amazon
Corniger aut genitor morientem iuverit Euan.
Interea magno celsam muniverat arcem
Aggere Taurinum contra curvamque bicornis
Ille Savi muris ripam firmaverat altis.
785Non his audacem passus consistere Turcam
Finibus obsessas admoto milite turres
Vi capis et captas radicibus eruis imis.
Nec te, Matthia, belli vis ulla nec ullus
Impetus avertit dura obsidione prementem,
790Moenia deiectis donec patefacta ruinis
Intrasti curru victor sublimis ovanti
Et validam infandis rapuisti ex hostibus arcem.
Tum vero obnixis animis Basterna iuventus
Ante arcem toto concurrunt agmine versam
795Terque quaterque duces ineunt mala proelia Turci
Effusique pedem retro impellente dedere
Pannone. Tum disiectae acies, resoluta phalangis
Et tristi compago ruit per vulnera casu,
Inclinat turbata cohors undantiaque urget
800Agmina per medios volitans rex Hunnicus hostes,
Agminis ipse instar totius milia leto
Multa dat et vastam diversa strage ruinam.
Quae postquam extremo prospexit ab agmine ductor
Lydius et versis nescit succurrere rebus,
805In cuneum coiere duces nec iam amplius ulla
Cura fugae est; foeda squalent arva omnia clade.
Tum demum iubet ira truci decernere ferro
Et decus et cara mortis pro laude cupido.
Evolat infelix caelum divosque precatus:
810"Bacche pater, mundi quondam regnator Eoi,
Quisquis es et caeli quacunque in parte moraris,
Extremam, si me genuisti, hanc accipe vocem.
Non ego iam ulterius, genitor, non ulla reposco
Effugia; haud superesse velim tot caedibus unus
815Testis et in patriam gentis pudor ipse reverti.
Iamque vale tuque ipse tibi cape funere tanto
Devotum hoc, Magmede, caput. Iuvat ire per enses,
Degenerem nec me ulla olim damnaverit aetas".
Haec memorans densum properat muriturus in agmen.
820Interea nigro quantos demittit Averno
Ille viros, quot calcat equo, quot traiicit hasta?
Quis mihi, dux invicte, tuae nunc fortia dextrae
Facta canat? Stupuit mediis rex Martius arvis
Proelia miscentem et geminantem vulnera ferro.
825Tunc inter gemitus magno sic ore minatur:
"Quo te dira lues verique ignara tonantis
Relligio miserum, quo te rapit, improbe? Letum
Quin potius fugis? Atque equidem iam septima promptum
Te potuit fecisse fuga. Aut, si tanta cupido est
830Morte tuos maiore sequi, sequere". Inquit et ensem
Fulmineum assurgens adigit per pectora dextra.
At iuvenis tanti prostratus mole lacerti
Thermodontiaco respersit sanguine terram
Lapsus equo dulcemque animam vomit ore cruento.
835Infelix, seu aeterna manent incendia sontem
Seu dirae exercent in te tormenta sorores,
Laetior hac Stygias dextra fugis ictus ad umbras.
Hic oritur caedes faciesque miserrima pugnae.
Arva rubent alto late stagnata cruore
840Plenaque sanguineis crescunt torrentia rivis
Et loca corporibus complentur tristia truncis.
Ut, cum Phlegraeis genitor Saturnius arvis
Terrigenas contra fratres stetit atque flagranti
Corripuit telo Enceladum, simul ad Styga trusit
845Centimanum Briareum, simul anguipedem Typhona,
Bis septem vacuo Turcarum milia campo,
Alitibusque ferisque iacent data pabula diris.
Ut procul, heu, tantum congesta strage cadaver
Saevaque magnanimus vidit spectacula princeps,
850Utque arvo stetit in medio, "Sat, cara, superque
Saevitum est", clamat, "legio, iam parcite victis.
Si quisquam cladi superest, sinite, ille supersit
Nuntius et Scythico referat mea facta tyranno.
(Tum genibus terram amplectens) Tibi, maxime, vota,
855Christe deum, toto solvam non immemor aevo.
Tu puerum regno insignem clarisque triumphis
Auxisti; fortuna mihi te praeside laeta est.
Successu interea tali da, sancte, superbos
Excutere Ausoniis longe cervicibus hostes".
860Haec ait et magna responsant voce cohortes.
Ut primum tantae cladis per nubila raptus
Pervenit pavidas Othomanni rumor ad aures,
Ac velut instaret tergo et iam castra teneret
Pannon ab Illyrico properans iactantior Istro,
865"O nimium Turcis Matthia nate ruinis",
Exclamat, "quanta fraudas mea nomina laude".
Tum secum illachrymans Scodram obsidione repente
Liberat et Graiis subito se reddidit oris,
Qualis Hyperboreum penna crepitante columba
870Accipitrem fugit et praeceps in tecta revertit.
Quod, nisi civilis revocasset fata tumultus,
Nunc tota imperio pareret Mysia nostro,
Sub iuga Turca ferox nec tot gauderet adactis
Urbibus insultans miseris nec strage cruenta
875Tam multis vacuas viduasset regibus oras.
Scit Carnutus ager, Turcam, scit Mysia tota,
Cum premeres, quanto torquebas turbine telum
Fatifero caedens disiectas ense catervas,
Ceu secat incurvus flaventes messor aristas.
880Talem belligera miscentem proelia mala
Crinibus et vastis fretum Samsona lacertis
Saepe Palaestinas fama est mactasse phalanges.
Ipse ruens rapido per strata cadavera cursu
Caesorum informes cumulis addebat acervos
885Pulsabatque acies mala stridente coruscas.
Quot natos flevere patres et dulcia matres
Pignora? quot viduae raptos in bella maritos?
Quid modo, quam caute nosti ductare catervas,
Commemorem, aut pugnae quae captas tempora quave
890Componis cuneos quave instruis arte maniplos,
Seu densas campo explicuit seu totus aperto
Ordinibus longis sectas exercitus alas?
Ut solet acclivem per collem ponere vites
Agricola innumeras, tum recto limite passim
895Mille vias et mille vias secat; omnis in unguem
Structus ager sudibus cannisque palustribus horret.
Hinc fregisse mora nemo est te promtior hostem,
Fortiter et duri tolerare incommoda Martis,
Insomnis celsa qualis de puppe magister,
900Velivoli fluctus pelagi qui noverit omnes,
Qua lateat rupes, ubi ferveat aestus harenis,
Unde ruant imbres ventorum unde ingruat agmen.
Surda prius taciti scrutatur murmura ponti
Aeoliamque auras captando providet iram,
905Armat et ad, quaecunque parentur, proelia sese.
Saepe nemus fluviumque et inexuperabile dorsum,
Humano qua pressa pede vestigia non sunt,
Ense viam faciente subis properandaque suetus
Maturare hostem securo in limine segnem
910Ante expectatum vicino Marte lacessis.
Ergo, vagus toto peragrat quem Sarmata tractu,
Quem Geta quemque Aquilo glacialibus obruit alis,
Ut procul insonuit Corvini nuntia late
Fama ducis, linquunt tauros et aratra coloni
915Aviaque aversi sese in deserta relegant
Pastores, errant incustodita per agros
Armenta, at curvis trahitur casa pendula plaustris,
Diique Lares frugesque focusque et parva supellex.
Saepe puer carae nutricis ab ubere pendens
920Continuit querulos audito nomine fletus.
Quin etiam subito partum clangore tubarum
Territa abortivum rapta nurus edidit alvo,
At non et celeres raptantem in proelia turmas
Territa deseruit carum regina maritum,
925Italidum, regina, decus, cui luce micantes
Siderea flagrant oculi, cum dulce decoris
Extulit os formosa genis, velut aethere puro
Roscida puniceis oriens Aurora quadrigis.
Non satis est castae mores studiumque Minervae,
930Non satis ambrosios Veneri rapuisse capillos
Et plenas puero pharetras et lumina Phoebo,
Musarum fruitur donis decimumque sedile
Implet Amazonios audax aequare labores
Et comes armatos it tecum fida per hostes.
935Qualis per densas acies Mithridatica coniunx
Magnanimum sequiturque virum tergoque recepta
Acris equi tenditque arcus et spicula vibrat
Atque huc atque illuc circumvolat omnia solum
Respiciens soloque oculos in coniuge fixa
940Et secura sui caro timet illa marito,
Haud aliter generisque memor laudumque priorum
Milibus in mediis ardens pharetrata Beatrix
Robur Aragonium tenero sub pectore versat
Ingentesque subit curas, ingentia facta
945Femina femineis maioraque viribus audet.
Talibus excitus patriis non degener armis
Undique collecto tota iam milite victor
Regni mole paras crudelem expellere Turcam
Thraciaque Ausoniis avertere tela Volacis.
950At te finitimis bellatrix Austria regnis
Impulit invitum saevis accingier armis
Atque alio vires, alio convertere ferrum.
Quid mea plus aequo, clamasti, vota moraris?
Quam male consultum rebus, fortuna, secundis?
955Quid me, saeva, tenes, ineat, dic, foedera Caesar,
Qua ratione velit, dum patria iura supersint,
Quaeque tot ingenti bellis dicione paravi,
Tuta domi sint regna mihi; iam nulla recusem
Proelia, nulla necis fatique horrenda pericla.
960Ibo per Ambracios saltus et Pontica scindam
Aequora et Argolico committam signa sub Isthmo
Prosternensque meis Dacos et Iazygas armis,
Moenia tormentis quatiam Byzantia nostris.
Nulla mora est. Gelido tremuit conterrita vultu,
965Quam gestas, fortuna, sinu; nihil hiscere contra
Ausa tuam geminis cervicem amplectitur ulnis
Occultumque animis pugnandi inspirat amorem
Atque novum molitur opus, nova bella ministrat.
Heu, quantum infelix lachrymarum atque, Austria, quantum
970Sanguinis effundes, quid bellum insana lacessis?
Num te desidiae taedet vitaeque prioris,
Otia degeneri fugis illaudata veterno?
Quo duce si mentem bellorum gloria tangit,
Tu melius toto fieri potes inclyta mundo,
975Quam fuerat satius victorem admittere regem,
Moenibus et nullos contra tolerare labores?
Ecce triumphata iam nunc cervice recumbis
Et piget ingratis tantum durasse periclis.
Scilicet illa tuis, Matthia, obsistere demens
980Viribus optabat, quem non compage nivali
Caucaseae rupes Rhodopeaque saxa ruentem
Sustineant, cui terra patet, cui panditur aether,
Cui via per medios aperitur in aequore fluctus.
Pone modum lachrymis nec solum, Roma, Quirites,
985Marcellos iacta et Fabios et nomina prisca;
Corvinos Mariosque refert en magnus avitos
Matthias virtute duces et fortibus ingens
Patricios aequat factis bellator honores.
Nam velut exarsit rapta pro coniuge in iras
990Taurus, ubi et duris acuit sua cornua saxis
Et pedibus iam spargit humum iamque ora cruentus
Terrifico terram mugitu et sidera complet,
Talis finitimos bellum molitur in hostes
Matthias, quaque arma trahit quaque agmina ducit,
995Omnia debilitata labant, ceu moenia vastis
Arietibus concussa. Quid aut castella relicta
Aut desolatas versu nunc prosequar urbes?
Quid memorem eversas acies pugnataque bella
Germanosque bono superatos milite montes,
1000Nec non Danubii victricia signa ferentis
Mille altum ingentem contectum navibus alveum
Aut quid marmoreae dicam expugnata Viennae
Moenia et oppressas tantis conatibus arces
Et longa insignem partum obsidione triumphum
1005Atque novam nuper tam magni nominis urbem
Ardua disiectis curvantem bracchia muris
Adliciam? Iam nunc spoliis vestire decoris
Et postes et templa iuvat, iuvat humida ferre
Serta coronatis victrici fronde capillis.
1010Urbs equidem vigili nunc primum libera cura
Solvitur et festis ornat delubra corymbis
Ipsaque letiferi nutrix Germania belli
Palladiae crines ramis praecingit olivae.
Incedunt patrio princeps de more senatus
1015Et plebs et nivea velatus veste sacerdos
Exemploque tuo solvunt pia vota per aras
Et sacra unigenae peragunt sollemnia Christo;
Per fora perque vias passim diffusa iuventus
Ingreditur cessantque operum artificumque labores.
1020Ipse triumphales inter victa agmina pompas
Laetus agens curruque rotis invectus aenis
Quadriiugo procedis ovans plaususque frementes
Excipis, ingenti cum te clamore salutat
Miles et armisonis complentur vocibus aurae.
1025Iam videor rutilas auro spectare curules
Et regale auro solium argentoque superbum
In medio populis te dantem iura subactis.
Quanta quies animo (diris circundatus armis
Pacem fronte geris), quam formidabile nomen
1030Hostis eras tam dulcis ades praesentia cari
Principis. In te omnes, in te mirantia figunt
Lumina et oblitis immoti sensibus haerent.
Poenitet exacti per tanta pericula Martis.
Conclamant: "Validis cui propugnacula muris
1035Clausimus et duras aerato cardine portas,
In quem tam multos bellum produximus annos?
O utinam, vallo trepidam cum cingeret urbem,
Nota ducis pietas placidi spectata fuisset,
Maiestas vultus, ultro in sua castra ruentes
1040Issemus tantis summissi colla tropaeis.
Haec ubi dicta, citos virtus auriga iugales
Ducit lora ferens et laeto candida vultu.
Pone sequens fortuna deam comitatur ovantem;
Una eodem fas atque pium vectantur in axe
1045Atque honor et niveis volitans victoria pennis.
At chorus Aonidum cithara modulatus eburna
Mille modos totum vertunt a fontibus imis
In laudes Helicona tuas et flumina Dirces.
Ipse egomet vario laudum distractus honore
1050Obruor et captae blanda dulcedine mentis
Confusus stupeo nec sum, mihi crede, furori
Laetitiaeque satis cunctos aequare poetas,
Ardeo et Ausoniis superare Aeneida plectris.
Pars quota sed rerum, Matthia, est illa tuarum?
1055Nam superant coeptis maiora audacibus, et quae
Nunc facis et quae venturos moliris in annos.
Ac, veluti si quis studeat cohibere tumentem
Eridanum aut, septemgeminus cum creverit Ister,
Noctes atque dies incurvas aggere ripas
1060Agricola incassum metuens felicibus arvis
Munit et obducto circundat flumina vallo,
Illi exundantes sinuoso gurgite late
Obiectam superant molem campoque potiti
Qualibet obiicibus bacchantur in aequore ruptis.
1065Non aliter, quicunque tuas describere laudes
Dicendo cupit, ingenti stupet ille labore
Irrita pertaesus tantarum exordia rerum.
Calcatasne loquar glacies pulsataque crebris
Aequora quadrupedum pedibus vitreasque per undas
1070Candida fluminibus tentoria fixa gelatis
Aut perlustratas referam tot cursibus oras,
Tot loca tam multis vulgo exornata tropaeis
Ac vario late fusos discrimine Dacos
Illyrios Mysosque securiferosque Polonos
1075Et domitum fractis iam pridem cornibus Albim,
An procul expulsos Nomadas serasque luentes
Pastores rupto Siculos pro foedere poenas,
Trinacriae Siculos quondam Scythiaeque colonos
Fortia magnanimos praebentes colla Volacos,
1080Qui referunt prisca Romanam ab origine gentem?
Turcarum an servile iugum populisque paratum,
Proh dolor, Hesperiis dominaeque minantia Romae
Fracta tua tot tela manu gentisque nefandae
Addam Dalmaticis tot strata cadavera campis?
1085Magnanimus veluti Libycis regnator in arvis
Cum dirum fremit ore leo, si forte lacessit
Venator seu dura fames impellit in iras,
Dant quercus, dant saxa locum, fugit aequore toto
Segne pecus trepidaeque ferae spelaea requirunt;
1090Aestuat ipse sui vindex ac caede cruentus
Mactat apros, vario lacerat certamine tauros,
Unguibus et volucres lyncas discerpit aduncis;
Ora madent sanie et fulvos cruor irrigat armos.
Mira fides, cristis quotiens flagrantibus ardens
1095Involitas celsaque micas cervice tremendus,
Ut, cum terrifico Mavors horrentia cursu
Bistoniis terit arva rotis, victricia tecum
Fata trahis divumque omnes hominumque favores.
Ipse ferox oculis volucrem spirantibus ignem
1100Instructos late cuneos sinuataque lustras
Cornua disponens peditumque equitumque catervas,
Tum te pulsa tremit magno cum murmure tellus
Bellatorum avidum stimulantem pectus equorum.
Nec mora; terribiles cum primum ad sidera torvum
1105Intonuere tubae, cum se clangore vicissim
Increpitant, prior adversos ruis acer in hostes;
Quaque invadis atrox et qua vi fervidus instas,
Nil te terre valet, tanto conamine praeceps
Funditus obtritas acies procul impetus aufert.
1110Thracius, haud aliter, Boreae cum spiritus atris
Nubibus et pelago incubuit stridentibus alis,
Fit strepitus; qua parte ruit, caelumque fretumque
Proripiunt caeduntque minis; ille agminis instar
Diripit horrifero volitantem flamine mundum
1115Atque, ubi crudescit furiarum verbere caedes
Et fera vipereo saevit Bellona flagello,
Non secus aggeribus ruptis torrentia torquent
Saxa simul, simul omne pecus silvasque natantes:
Non impune tibi quisquam venit obvius ultro
1120Irritatque acres animos iramque lacessit
Namque minax vultu requiemque moramque perosus
Sanguineum perrumpis iter per tela, per enses
Sternis agros, quatis infensas terroribus urbes.
Quale viam rapidum mediis ubi rupit ab astris
1125Fulmen et aerios disiecit turbine montes,
Concussae reboant turres urbsque alta remugit
Et precibus pavidae cumulant altaria matres.
I nunc et, saecli laudatrix fama prioris,
Hesperiam mirare fidem atque ingentia regum
1130Nomina Gallorum et raptos orientis honores.
Non Athilae fortuna prior, non Gothica laurus
Germanumque decus nec victo maior Horonte,
Matthia, Saladinus erat, nec Graecia reges
Nec Babylon quos alta tulit quosque horrida laudat
1135Africa, quos tepidi mirantur flumina Nili.
Quae regio laudum, Matthia, ignara tuarum?
Qui locus est usquam? Tanais te sentit et Arctos,
Te Gades Scotusque sonant, te caelifer Atlas
Eousque tuo turbatur nomine Ganges.
1140Quin prostrata ducum concedant facta priorum,
Imperio quemcunque suo Byzantia tellus
Aut Romana dedit, fretus victricibus armis
Transierit licet Euphratem et superaverit Indum.
Nec vero Aegides tantis sese extulit actis,
1145Centauros ferro Lapithas et Cresia quamvis
Mactarit monstra et Stygium concusserit orbem,
Nec Libycam secuit qui Gorgona quique Chimaeram
Ignivomo rapidas efflantem gutture flammas
Nec qui Colchiacum nudavit vellere Phasim
1150Ausus inassueta primum freta scindere puppe.
Praeferri iam nemo potest tibi iure, superbis
Semideos armis aequas et solus in omnes
Heroas iam stare potes, lux temporis huius
Militiaeque parens et belli gloria, magnis
1155Laudibus obscuras veterum miracula rerum.
Salve, Martis honos, Martis genus, optima bello
Dextera, Romanis maioribus aemula virtus!
O felix nimium soboles, felicia quae te
Tempora, quae talem, tantum tulit inclyta tellus.
1160Non magis aut Phoebo Delos aut Creta tonante
Aut gemino pugnax Lacedaemon gaudeat astro.
In freta prorumpens septena per ostia magno
Gurgite dum fluctus Ister turbabit amaros,
Dum patriis Latiae Musis memorabile linguae
1165Vivet opus, nullo divi periturus in aevo
Matthiae durabit honos nec nominis unquam
Deficient monumenta sacri venturaque quondam
Saecula palmiferos delebunt nulla triumphos,
Scilicet Eois olim subnixa columnis
1170Mausolea ruent altosque aequantia montes
Marmora pyramidum scindet longaeva vetustas,
At tua venturi vatum celebrata nepotes
Carmine facta legent et sero traditus aevo
Notus eris ducibus decus exemplarque futuris.
1175Christe pater tuque, aetheriae qui ianitor aulae es,
Qui Vaticanum et Latialem respicis urbem,
Si benefacta iuvant et nominis ullus aviti
Restat honos, date felici pia numina cursu
Longaevas in luce moras placidamque salutem
1180Et rapta imperii referentem sceptra Latini
Ne prohibete Italas orienti imponere leges.
Quanquam stelligeri totiens plaga candida caeli
Te revocat, cupide iam pridem celsa morantur
Astra novum Arctoo sidus factura trioni,
1185Tu potius praesens hominum labentia cura
Facta diu lentoque levis pete sidera gressu,
Dum magnis maiora paras intexere rebus
Affectasque viam merito sublimis Olympo.
Quippe, ubi tot terrere Italas successibus urbes
1190Pergit tam multis elatus Turca triumphis,
Classe natat tanta victor freta, maximus orbem
Hesperium timor ingenti formidine pulsat,
In te spes arrectae hominum curaeque repostae,
Ut, cum caeruleis tempestas imbribus orta
1195Collectas glomerat nubes ac turbine nigro
Praeceps iam ruitura satis silvisque minatur,
Si fax disiectos rutilis Titania nimbos
Coepit equis afflare, neque irrita vota feruntur.
