Rapicio, Andrea Trieste, 1533 - 1573, Istria, Istria Istria Istria (Barbara Zlobec, 2002)

¹
Vitiferi colles Adriae, qua pulchra Timavi
Cornua septeno properant ad litora cursu,
Seu vos mellifluo perfundit rore Lyaeus
Sive alius vestros montano vertice fructus
5Excolit, o patrii colles, salvete, nec umquam
Iuppiter innocuas infestet grandine vites.
Non me despecti fallacia munera vulgi
Irrita vel tumidae rapuerunt somnia famae,
Ut vos cantarem, quorum pia munera norunt
10Et Thule et Meroe postrema limina terrae.
Est aliud nobis studium: quis talia demens
Audeat, humanum longe excedentia captum?
Suasit amor patriae et fecundae praemia terrae,
Vester honos, cuius caelo se gloria tollit.
15Huc ades, o Lenaee pater, cui cura colendae
Vitis et apricis servare in collibus uvas,
Te duce sit fas tanta mihi vulgare per orbem
Munera, vosque mihi sacros recludite fontes,
Pierides, nostroque etiam aspirate labori.
20Tuque adeo, decus Aonidum, Sismunde, Sororum,
Ardua cui rerum series est credita, si te
Nunc sinit in tanta curarum mole quiere
Caesar et ad faciles paulum secedere Musas,
Ne nostros contemne orsus, ne despice vatem
25Ausonium, tibi qui studiis sese omnibus offert.
Scilicet ipse tuo perfusus numine dicam
Et patriae terrae laudes et pinguia culta,
Istrorumque urbes, divini et munera ruris.
Non mihi se Euganei iactent campique Falerni
30Nec sua Cretaei mirentur vina coloni,
Sed neque Cyrnaeos colles nec Setia rura
Praetulerim nec agros aut iugera Veicentina.
Desine Massillos mirare, villice, fructus
Massicaque excultis nascentia pocula terris:
35Arboribus pendet melior vindemia nostris
Quam reliquis, cui non totidem certaverit ulla
Ferre cados, cui non similes ferre ulla recemos,
Non Rhodos aut Thasiae, firmissima vina, lagoenae,
Non aliae, quarum species vix nomina servant.
40Te colimus, Pucine pater, cui Livia quondam
Rettulit acceptos annos et tempora vitae.
Muneris id, Pucine, tui: qui tum ardua montis
Saxa colis rupesque altas et Iapidis oras,
Longe alios fructus virtute et laudibus anteis.
45Tu mihi, seu canibus lepores seu fallere visco
Argutas cupiam volucres seu litore curvo
Allicere incautos praetensa in retia pisces,
Omne genus studii secura per otia vitae
Suggeris atque animum praedulci pascis amore.
50Sunt in conspectu positae refluentibus undis
Mille urbes, totidem ferax tenet oppida tellus.
Haud procul hinc Phrygii visuntur stagna Timavi,
Unde fluunt gelidae septeno gurgite lymphae.
Hic dum rimoso condit se fomite et undas
55Secretis auget venis caecisque latebris,
Stillatim manat, vires cursumque secundans.
Vulgus iners densa noctis caligine saeptus
Credidit hos fontes aliis scatuisse lacunis
Atque Antenoreis fluxisse in vallibus, unde
60Meduacus, plenis hodie lapsurus in aequor
Cornibus, assurgens Venetas excurrit in undas.
Sed vanum quodcumque ferunt, hic ille Timavus,
Quem sacri celebrant vates, hic Cyllarus hausit
Septenos latices fontano e gurgite et illos
65Inter saxa sedens Pucinis miscuit uvis.
Hinc, ubi Iapidium laevum latus obtinet atque
Iratum pelagus sinuoso murmurat ore,
Tergestae urbs procul apparet, quo gaudeo luci
Emicuisse puer superasque in luminis oras,
70Antiquam repetens sobolem, cui nomina quondam
Nota diu numerosa dedit Rapicia proles,
Quae Latium maerens olim patriamque laremque,
Ob tristes belli casus variosque tumultus,
Servitia et praedas, quibus Itala regna premebat
75Barbarus hostili subvertens omnia clade,
Deseruit, tenuit isto sub cardine sedes.
Hic ad Iapydiae montes, ubi Servulus alto
Vertice prospectat, patriae tutela deusque,
Adriacum finit pelagus, surgentiaque arva
80Istrorum late incipiunt excurrere ut isthmos.
Sunt nitidi fontes, sunt hic Peneia Tempe,
Sunt etiam uberibus laetissima pascua glebis,
Expediunt umbras pecori vernantia circum
Et nemora et silvae crinitaque frondibus arbos.
85Salve, terra parens, patrii salvete Penates,
Caesare sub magno, quo principe (credite) nullus
Dignior augustam cinxit diademate frontem.
Dii, Fernande, tibi imperium triplicesque tiaras
Fortunent, cui sese moenia Romanorum
90Aureaque auspiciis laetis Capitolia servant.
Intrabis Scythicas felici numine terras
Euxinosque sinus, merita dein morte tyrannum
Afficies, saevo referens ex hoste triumphum.
Austria victrices aquilas augustaque signa
95Eriget et toto felix dominabitur orbe.
Iamque illi passim laeto Victoria vultu
Obvia fit, magni submittunt colla tyranni,
Vera cano, faveant nostris pia numina votis.
Pannoniae tandem submotis hostibus orae
100Florebunt melius te Caesare, te duce regnum
Ausonium, parta populis iam pace, quiescet.
Diffugient tristes olim te vindice Dirae
Ac scelerum bellique metus, et amica reduces
Otia: non frustra vates cecinere priores
105Venturum innocuum regem, qui temperet orbem,
Cuius ab auspiciis redeant Saturnia regna
Et fortunati saeclis melioribus anni:
Tu pacem afflictae Italiae populisque Latinis
Restitues, miserae Italiae, quae dira sub hoste
110Damna tulit, tu pacis honos, tu gloria belli.
Depressae vitio leges turbataque iura
Nunc vitam accipient et grati luminis auram
Aspicient, animos tandem sortita priores.
Quin patrii fines et litora Tergestaea,
115Quae bellatrices aquilas venerantur, adorant,
Per te exoptatos capient tutissima portus,
Pristinaque attriti revocabunt gaudia cives.
Interea diis sacra ferunt ac limina templi
Et patrias cumulant votis ardentibus aras.
120Eveniet: dat signa Deus mihi certa, nec umquam
Praescia veridicos fallunt oracula vates.
Tempestate illa celebres mea Musa triumphos
Et caesos toties hostes devictaque regna
Orsa loqui incipiet: tum demum, maxime Caesar,
125Perpetuis de te subtexam carmina chartis,
Quae non ulla hominum ventura aboleverit aetas.
Forsitan et tenuem non aspernabere vatem,
Cui si non hederae aut victricis praemia lauri,
At saltem ex humili sertum continget hibisco.
130Sed mihi vesano turbantur corda dolore,
Dum video nostram gladiis civilibus urbem
Subverti atque suis iamdudum viribus haustam.
Quando igitur, patrii cives, male sarta coibit
Gratia vosque iterum fraterno iunget amore
135Concordes, odiis longe civilibus actis?
Has iras alio potius convertite et istas
Sanguineas acies Divini in nominis hostem:
Et faciles rursus coeant in pristina mores
Foedera et, o tandem, fessi desistite, cives.
140Roma vetus, dum te rexit malesana iuventus,
Illa tui quondam maiestas nominis in se
Concidit, imperiumque potens nomenque decusque
Disperiit, nulla ut vestigia prisca supersint.
Scilicet infestis volitans Discordia pennis,
145Eruere una potest dominas a stirpibus urbes.
Te vero ante alios omnes, fortissimus heros,
Celtiberae gentis sidus, Iane inclite ab Hoyos,
Afflictis patriae deceat succurrere rebus
Et per te sileant tot iurgia; non tibi parvum
150Ingenium Natura dedit, seu milite cinctus
Bella geras sive auspiciis melioribus urbem
Tergestas populumque regas: haec pectora et istos
Heroas voluit Romana potentia, si fors
Divisas traherent partes, populusque paterque.
155Macte animi virtute, cui nova gloria surgit,
Postera iam veniet, quae te mirabitur aetas
Attolletque tuum felix super aethera nomen.
Verum aliud vocor ad munus, coeptumque canendo
Absolvendum opus et suscepti summa laboris.
160Est in progressu fecundo Sylvula colle,
Arboribus frequens, patriis subiecta colonis:
Ah quotiens udam ducentem sub Iove noctem
Hic me oriens vidit Phoebus, dum murmura vulgi
Despicerem, dum libertas mihi carior auro.
165Saepe ego graminea recubans securus in umbra,
Solabar lacrimantem Hyadem maestamque Lycorim:
Saepe etiam vitreis penitus demersus in undis
Cantabam nostros ignes et Phyllidis iras
Et varios mecum solus meditabar amores.
170Hae lauri myrthique leves, haec conscia nostri
Flumina et hic placidus crepitanti rivulus unda.
Felices nimium colles, felicia rura,
Quae mihi non unum dum pasco oculosque animumque
Surripuere diem.
175Est prope virgineis Mugilia clara puellis,
Clara viris, quales evexit ad aethera virtus.
Nam cur praetereant nostrae te, Robba, Camenae,
Antoni, qui Paeoniis nunc artibus ipsum
Hippocratem reddis patriae, qui gentibus aegris
180Infestas cohibes humano in corpore febres?
Quid memorem Iulianum equitem, quem magnus Apollo -
Sed mihi te nuper crudelia numina, Parcae,
Florentem ingenio, iuvenem et virtutis honore,
In medio vitae studiorumque improba cursu
185Invidere, iaces memori tumulatus arena,
Hic ubi felices longum colit AEgida campos.
Extinctum patrii colles et litora flerunt,
Auditae per noctem umbrae manesque Petrarcae
Et Thusci vates clara te voce vocare,
190Formio et curvis responsans vallibus Echo.
Teque etiam, mi Iane, canam, cui tempora lauro
Docta virent, quem Castaliae, pia numina, matres
Certatim variis cumularunt laudibus, unde
Gens praeclara suo te iactat Apostola alumno.
195Tu modo Naturae primas evolvere causas,
Et, qua coepisti primum ratione, latentes
Perge vias, instans operi, laudique futurae.
Haud longe hinc sequitur muscoso e pumice labens
Formio, qui obliquo gaudens per pascua ductu
200Tranquillas educit aquas et servat ubique
Perspicuus vitreas lucenti gurgite lymphas.
Vix credas labi, tam lenis mulcet opacos
Riparum flexus et frondiferas convalles.
Italiae quondam fines hic prisca vetustas
205Constituit, sed paulatim labentibus annis
Istriacas tandem terras hoc limite clusit.
Dein surgunt mediis Iustini moenia in undis,
Aegida dixerunt patrio cognomine Graii,
Hic ubi Pierias sedes et culmina Musae
210Monstrarunt puero quondam, cum e fontibus almis
Hausi parvus opes, Latiae et primordia linguae.
Indolui vexatam urbem, non Marte superbo,
Sed quod saeva lues tetroque infecta veneno
Infecit puras diris afflatibus auras,
215Corrupto caeli tractu, dum luctifer annus
Ingruit et plures mortali vulnerat ictu.
Infelicem urbem, qua non praestantior ulla,
Seu faciem caeli spectes seu roscida circum
Prata, vel Adriacas, quibus undique cingitur, undas.
220Non requies est ulla mali, prostrata trahuntur
Corpora, sunt passim proiecta cadavera, postque
Incubuit terris inimici sideris aestus
Atque avidi late serpunt contagia morbi.
Hei mihi, caelicolum sanctum et venerabile numen
225Placandum est puris precibus flectendaque summi
Ira Dei, poscunt alios haec tempora mores.
Te, venerande senex, saevae rapuere Sorores
Ante diem, poterat vivax tua ferre senectus
Longius humanos venturi temporis usus.
230Non mihi te, postquam patriis sum redditus oris,
Affari licuit, saltem mea gaudia sospes
Vidisses partosve etiam mihi nuper honores.
Te duce Castalios licuit mihi visere fontes,
Tu mihi Parrasii latices, tu culmina Pindi
235Monstrasti, per te facilis, licet ardua dudum
Virtus optatae tribuit mihi nomina laudis.
Ah tantum sors ausa malum: te moenia lugent,
Ambrosi, te tota tuis aucta Istria donis.
Fortunatam animam, dubiis quae exempta procellis
240Divinam spectat faciem, sedesque beatas
Incolit et caelo fruitur tranquilla sereno!
Teque etiam miseram Eurydicem florentibus annis
Crudeles rapuere deae, nec vota nec ullas
Audivere preces, surda stat Iuppiter aure.
245Ah miseram Euridicem, tecum spes, gaudia, risus,
Tecum abiere meae felicia tempora vitae.
Sed mihi non prosunt lacrimae, quando omnibus unum
Est iter et nullis flectuntur numina donis.
Ergo ubi Iustinis fueris digressus ab oris,
250Aequoreos propter tellus iacet Insula fluctus,
Cui rigui fontes campos et roscida prata
Fecundant liquidisque irrorant ductibus agros.
Pallentes oleas longo fert ordine opacum
Litus et apricis veniunt in collibus uvae,
255Prae quibus ambrosiam vilem nihilique putarim.
Hinc aliae atque aliae curvis sinuantur in oris,
Attolitque caput celebris Pyrranea tellus,
Quae tutum servat nautis, grata hospita, portum,
Si quando tumidos excit vagus Adria fluctus
260Infestatque rates saevis truculentior Euris.
Saepe ego, cum infans fremerent abrupta procellis
Aequora, turbatis sociis et remige tuto
Huc veni, hospitio veteris susceptus amici.
Ecquid agis, Flori? Deducta poemata condis
265Aut quid tale aliud? Nam te iam tertia messis
Invitum tenet Istriaca regione morantem,
Dum magna cum laude capit praecepta iuventus.
Ne vivam, si te quisquam mihi carior alter
Extitit aut etiam tali mihi foedere iunctus.
270Scilicet id praestat virtus tua maxima, quae te
Insinuat caelo et divinis sedibus insert.
Sunt prope vitiferi porrecto in litore Humagi
Iugera, ubi dulci spumantia pocula Baccho,
Dum Phoebus calida passim fervesceret hora
275Aestivusque canis sitientes ureret agros,
Hausimus atque vagos spatiosa per aequora pisces
Vimineis nassis et curvo cepimus hamo.
Vicinos istis campos et rura beata
Prisca tenet lapsis residens Aemonia muris,
280Barbaricas maerens adverso Marte ruinas.
Quis cladem acceptam memoret? Quis dura sub hoste
Servitia? Ah nimium infelix Aemonia, quando
Vix aliud praeter nomen, tuaque impia fata
Agnoscas, adeo externus te exercuit hostis.
285Hic flavae rident segetes et florida prata
Atque ferax laeta pubescit vinea fronde.
Nec procul hinc celebris Nauportus panditur inque
Adriacum properat pelagus, celeresque carinas
Admittit plenis venientes cursibus ad se.
290Huc - si vera fides - Argivae robora pubis
Vectam humeris navim per celsa cacumina montis
Extulerant, Istri subiens quae fluminis undas
Dum medios audet penetrans inter iuga cursus
Rumpere, fessa olim patriis consedit arenis,
295Unde ipsa antiquum felix tenet Istria nomen.
Apparent celsi mox diruta tecta Parenti,
Urbs vetus atque iisdem belli iactata periclis,
Quae defessa diu quondam tulit Istrica tellus.
Sunt et Arupinae cautes praeruptaque saxa,
300Hic ubi tercentum scopuli se in litore tollunt,
Quos caecis habitant antris animalia, quae hosti
Monstrarunt tacitos occulto tramite calles.
Hos inter densos scopulos, qua frangitur unda,
Qua dulces spirant aurae, prope litoris oram,
305Dum comitum manus Istrorum lectissima quondam
Tranquillis veheremur aquis, descendimus una,
Vicinum ingredimurque nemus, tum gaudia mille,
Mille voluptates bibula meditamur arena.
Hic concas legit et muscoso in margine quaerit
310Haerentes mitulos, cancros, gobiosque fugaces;
Ille autem fugientem undam sequiturque fugitque
Dum sequitur, fugit illa procul pernicibus alis:
Dum fugit, haec rursus sequitur, mox fluctibus illum
Obruit et totum perfundit rore madenti.
315Ast alii furtim subeunt, quo densior horret
Umbra loco dapibusque alacres epulantur opimis.
Dum licuit laetas ibidem transegimus horas,
Dulcia tranquillae complexi gaudia vitae.
Nec te transierim cultor, Gradonice, Sororum
320Musarum decus egregium, quem tertius annus
Hic vidit cana iuvenem gravitate simulque
Iustitiae pronum studiis et iura tuentem.
Tecum animi curas vario sermone levabam
Et tardos nimium soles, si quando vocaret
325Nos caelum aut etiam cupidi pars laetior anni.
Quid memorem abrutas moles aequataque caelo
Culmina, ubi antiquae pendent miracula Polae?
Desine septenos nobis ostendere colles,
Roma, tuos, regumque arces et stagna Neronis:
330Hic etiam Pariis radiant erecta columnis
Templa deum, longe priscos superantia honores,
Tum vero praeclarum, ingens, memorabile Iuli
Fulget opus, veterumque etiam monumenta parentum:
Iane, utinam tecum patrias devectus ad oras
335Aspiciam celsi propius miracula Zari.
Hic sat pingue solum, quamvis sit pessima caeli
Conditio, quae hominum exagitat pallentiaque ora
Reddit et assiduis infestat corpora morbis.
Inde autem, emensis Istrorum finibus, ultra
340Arsiades divique etiam sacraria Viti,
Senia conspicua est in verticibus praeruptis,
Etruscas Senas et Senogallica contra
Litora, dehinc gemini apparent furialibus undis
Vesani tumidique sinus, phanaticus error
345Quos olim genuit, turbatae aut Thetios ira:
Inclusi variis feriunt mugitibus auras,
Pugna intus, quatiturque solum vallesque resultant;
Non tutae Adriacae classes, non carbasa, ventus
Ut furit et portum nequicquam navita clamant.
350Quid loquar aut latices aut molliter assurgentes
Perpetuos colles, tellus quibus Istrica gaudet?
Praesertim qua se frondoso vertice tollunt
Et Buleae et Monton, gravibus loca feta racemis,
Pisineaeque arces et late cognita rura,
355Unde procul celeri mercator navita puppi,
Dum secat Ionios fluctus, stridentibus Euris
Cernitur expansis affectans litora velis.
Barbe, refer, mi Barbe, refer, quae tempora nobis
Transierint, cum nos regio haec iucunda teneret
360Et quibus in studiis iuveniles sumpsimus annos,
Victores ambo, victricia uterque secutus
Praemia et ingentes meriti virtutis honores!
Tu tamen es patriis iampridem redditus oris
Optatamque dedit tandem fortuna quietem.
365Me vero curis longe maioribus actum,
Et patriae praedulcis amor iussusque paterni
Et posita ante oculos vitae gravioris imago
Finibus his nuper suaserunt cedere et istos
Linquere agros, quibus est toto nil pulchrius orbe,
370Et mores hominum et diversas quaerere terras
Semotum procul a patria aspectuque meorum:
Heu vitam somno similem, quis cogitet umquam
Tam subito hos fluxisse dies, haec tempora et illos
Quos tecum, mi Barbe, simul transegimus annos
375Suaviter et nullos soliti sentire tumultus?
Iuvit propositam iaculis contingere metam
Et fessum viridi versare in gramine corpus,
Plena ubi desecto surgunt fenilia campo.
Spectamus duros ardenti sole colonos,
380Dum feriunt crebro fragrantia adorea pulsu
Et laeti saturae componunt horrea messis.
Mox, ubi paulatim serae lux alma diei
Diffugiens nondum caecas induxerat umbras,
Villica, cui fruges, cui sunt cerealia curae
385Munera, turgidulas ovium pecorumque papillas
Emulget, struitur nullo tunc ordine mensa
Sub violis, quas irriguus vegetaverat humor.
Argutos repetens cantus maestissimus ales
Daulias, antiquas iterabat voce querelas.
390An subeunt animo leges et civica iura,
Quaeque per aestivas aenigmata solvimus horas?
Ipse equidem memini, cum Galli formula nostros
Implicuit torsitque animos, ubi postuma proles
Non sua, quam prisci vana ratione Quirites
395Arcebant laribus maiorum, sospite nato,
Defunctis succedit avis potiturque beatis
Divitiis, clari divino munere Aquili.
Ecquid adhuc memor es, patrii cum iugera campi
Monstrares? Cultae hic segetes, hic pascua, at illic
400Arborei fetus veniunt, hic Portula nostris
Subiecta est oculis, alibi Picquentia rura.
Quid vallem umbrosam et salientes fontibus undas,
Quid referam celsi turrita cacumina montis?
Quod si non querulae rumpant nemora alta cicadae,
405Vix equidem aestatem norim, tam lenior aura
Spirat in his crepitatque locis, dum ferus opacis
Arboribus gaudet cuculus producere carmen.
Sed quo te tandem plectro, quo carmine dicam,
Quae sacrum celebras vatem, Stridonia tellus?
410Egregium vatem, quo non praestantior alter
Mellito sermone pios expromere sensus:
Te, te inquam, cui tam dubiis agitata procellis
Religio, meritos defert, Hieronyme, honores.
Ferte sacro cineri flores, date lilia plenis,
415Ruricolae, calathis, tantoque assurgite vati.
Felix ingenio haec regio, si quae altera tota
Ausonia est, sed enim paupertas invida et ipsa
Res angusta domi cupidis conatibus obstat
Et facit, ut iuvenes studiorum culmina numquam
420Aspiciant, medio revocati ad limina cursu.
Ast alii, quibus arrisit fortuna modusque,
Tantum animi specimen, culti ingeniique dedere,
Ut tales mirere isto sub sidere nasci.
Haec loca non umquam Libyci invertere leones,
425Non rabidae tigres aut saevis dentibus hydri,
Nullaque taurorum vis ignea, totus arando
Hic mansuescit ager pubesque assueta labori
Exercet pingues curvato vomere campos,
Quos aut flava Ceres aut laeto palmite Bacchus
430Implerunt aut Palladia nemus obsitum oliva.
Hirsuti hic lepores et vulpes callida, tum vero
Aucupii quodcumque genus, tandem omnia dives
Praestat ager, cultos et amoena vireta per hortos.
O fortunati colles nimiumque beati!
435Sic mihi dent superi felicia tempora vitae,
Ut non ipse aliis quam vestris vallibus usque
Vivere amem, non delicias si deferat ipsa
Roma suas Tyriosve mihi concedat honores:
Quid si te memorandae urbes atque oppida, quid si
440Te teneant alto vicinia palatia caelo
Et possis fulvo loculos implere metallo,
Quid si te media circumdet luce satelles
Et liceat passim priscos ostendere vultus
Maiorum aut etiam nitidis accumbere mensis
445Inter mille deum pateras fulgentiaque auro
Pocula et extremo vectos Oriente tapetes,
Si tua me miserum toto vita arguit aevo?
Non Siculae cenae dulcem potuere saporem
Reddere, non hominem variis subducere curis:
450Verum animus liber, mens recti conscia et intus
Nil strepere est hominis divina ac summa voluptas:
Ite igitur, curae, procul hinc, fastidia mentis,
Mi liceat post hac molli requiescere in umbra
Et mare sublimi e speculo spectare profundum.
455Vivendum est melius, venient mox cana senectae
Tempora, quae arceri nullis tollive medellis
Possunt, ut falso cecinit nugator Homerus.
Hei mihi non sistunt labentis stamina vitae
Pharmaca, non annos succi remorantur euntes.
460Felices igitur colles iterumque beati,
Quos dulces Zephyri, quos suavis spiritus aurae
Et nemus umbrosum atque avium certamina cingunt.
Non mihi contingat, quicquid fovet aurea ditis
Unda Tagi, non optarim mihi Lydia regna
465Riphaeosve greges aut fulvi munera Gangis;
Omnia despiciam, o patrii, mea gaudia, colles,
Ultima dum vestris me vallibus occupet aetas:
Hic ubi securos, proavi, coluistis agellos,
Et licuit seram per secula longa senectam
470Ducere et optatae concludere gaudia vitae.